روز بزرگداشت شیخ کلینی

واحد مشاهیرو بزرگان تبیان زنجان-

ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحق رازی معروف به « ثقه الاسلام »، « شیخ مشایخ شیعه »، « رئیس محدثان علمای امامیه »، از مروجین مذهب شیعه در دوران غیبت امام زمان بود. وی صاحب کتاب «کافی» -یکی از کتب اربعه- است که در عقاید اسلامی مرجع مهمی برای محققین و علما به شمار می‌آید.

به تصدیق شیخ مفید، کتاب « کافی » ارزشمندترین کتاب اسلامی و نفیس‌ترین کتاب شیعه است. کتاب « کافی » شامل شانزده هزار و یکصد و نود و نه حدیث است که طی سه قسمت « اصول » و « فروع » و « روضه » تدوین شده است.

کلینی اولین محدثی بود که به جمع و نظم و ترتیب اخبار دینی پرداخت.

از کتب دیگر او می‌توان « تعبیر الریا »، « رد قرامطه »، « وسائل الائمه »، « کتاب الرجال »، « ما قیل فی الائمه من الشعر » را نام برد. از علمای زمان غیبت صغری بود و در ماه شعبان سال 329 هجری یعنی 69 سال پس از وفات امام حسن عسگری فوت کرد. مزار او در باب الکوفه بغداد قرار دارد.

ولادت :

برجسته تریـن دانشمند فقیه و محـدث نامدار شیعه در نیمه دوم سده سـوم و نیمه اول سـده چهارم هجـری، ثقه الاسلام شیخ محمـد کلینـی است، او در عهد امامت امام یازدهـم، در دهی به نام کلیـن در 38 کیـومتری شهر ری و در خانه ای مملو از عشق و محبت به اهل بیت علیه‌السلام چشـم به جهان گشود. پدرش یعقوب بـن اسحاق که مردی با فضیلت و پاک سرشت بـود از همان اوان کـودکـی تربیت فرزندش را بر عهده گـرفت و بـا زبـان عمل، اخلاق، رفتـار و آداب اسلامـی را به او آموخت .

کلینـی بعد از کسب ادب از محضر پدر بزرگوار خود نزد دائی خـود که از محـدثین بزرگ و از شیفتگان مکتب اهل بیت به شمار مـی رفت، به ادامه تعلیم و تعلم پرداخت و با منابع علـم حدیث و رجال آشنا گردید. بعد از طـی تحصیلات ابتدایی برای پیمـودن مدارج کمال انسانـی به شهر ری که در آن عصر از مرتبه علمـی خاصـی برخـوردار بـود مسافرت کرد.

اساتید :

شیخ کلینـی از محضر اساتید برجسته ای که هـر یک در عصـر خـود از نـوابغ روز گار بشمار مـی رفتنـد کسب فیض نموده است که بـرخـی از آنها عبـارتند از:

1ـ احمد بن محمد بن عاصم کوفی.

2ـ حسن بن فضل بن زید یمانی.

3ـ محمد بن حسن صفار .

4ـ سهل بن زیاد آدمی رازی .

5ـ محمد بن حسن طایی .

6ـ محمد بن اسماعیل نیشابوری .

7ـ احمد بن مهران .

8ـ احمد بن ادریس قمی .

9ـ عبدالله بن جعفر حمیری.

شاگردان :

بسیاری از فقها و محـدثیـن بنام شیعه که مشاهیـر علمای ما بـوده انـد از جمله شاگـردان کلینـی به شمار مـی رونـد:

1ـ ابـن ابـی رافع صمیـری.

2ـ احمد بن احمد کاتب کوفی.

3ـ احمد بن علی بن سعید کوفی.

4ـ ابو غالب احمد بن زراری .

5ـ جعفر بن محمد بن قولویه قمی.

6ـ علی بن محمد بن موسی دقاق.

7ـ محمـد بن ابـراهیـم نعمانـی معروف به ابـن ابـی زینب.

8ـ محمد بـن احمد صفوانی.

9ـ محمـد بـن احمـد سنـانـی زاهـری مقیـم ری.

10ـ محمد بن علی ما جیلویه .

11ـ محمـد بـن محمـد بـن عصـام کلینی.

12ـ هارون ابن موسی.

تألیفات :

1ـ کتاب رجال

2ـ کتاب رد بر قرامطه

3ـ کتـاب رسایل ائمه علیهم السلام

4ـ کتاب تعبیر الرویا

5ـ مجمـوعه شعر، مشتمل بـر قصـایـدی که شعرا در منـاقب و فضایل اهل بیت عصمت و طهارت علیه‌السلام سـروده اند.

6ـ کتاب کـافی (کتاب با عظمت کافـی که مهمتـریـن اثـر کلینـی و بلکه جـامعـه شیعه است مشتمل بـر سه بخش است:

الف : اصول کافی

ب : فروع کافی

ج : روضه کافی) کتاب اصول کافی دارای 16199 حدیث از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و ائمه اطهار علیه‌السلام بـوده و مشتمل بر سـی کتاب است.

معروف تـریـن تألیفات کلینـی کتاب بـا عظمت و گـرانقـدر و نفیـس (کـافـی) است. جمله ای است منسـوب به امام زمان (عج) که فرمـود: (الکافـی کاف لشیعتنا) کافی شیعیان ما را کفایت می کند.

کافـی نخستیـن کتاب از کتب اربعه است سه کتاب دیگر عبارتنـداز:

1-مـن لا یحضـره الفقیه از شیخ صـدوق

2-تهذیب از شیخ طوسی.

3-استبصار از شیخ طوسی.

ایـن چهار کتاب از یازده قرن پیـش تا کنون ماخذ کتب فقه و حدیث مـا و مـرجع محـدثیـن و مستنـد مجتهدیـن بزرگ شیعه امامیه در استنباط احکام شرعی می باشند.

گفتار بزرگان درباره کلینی :

1ـ نجاشی می گوید: او در زمان خـود، شیخ و پیشـوای شیعه در شهر ری بـود و حدیث را از همه بیشتر ضبط کرده و بیشتر از همه مـورد اعتماد است.

2ـ ابـن طاووس می گـویـد: تـوثیق و امانت شیخ کلینـی مـورد اتفاق همگان است.

3ـ ابـن اثیر می گـویـد: او به فرقه امامیه در قرن سـوم، زنـدگـی تـازه ای بخشیـد و عالـم بزرگ و فاضل مشهور در آن مذهب است.

4ـ ابـن حجر عسقلانی می گوید: کلینـی از روسا و فضلای شیعه در ایام مقتدر عباسی است.

5ـ محمد تقـی مجلسـی می گـوید: حق ایـن است که در میان علما شیعه مانند کلینی نیامده است و هر کـس در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند، در مـی یابـد که از جانب خـداونـد مـورد تاییـد بـوده است.

هجرت :

عصر کلینی را باید (عصر حدیث) نامید. نهضتـی که برای یافتـن، شنیـدن و نـوشتـن احادیث و روایات آغاز شـده بـود، سراسر ممالک اسلامی را فراگرفته بـود. کلینی را مـی تـوان یکـی از تشنگان پاک باخته علـم حـدیث به شمـار آورد. کلینـی بـا شناخت عصـر خـود و موقعیت زمانی و پی بردن به این مساله که ایـن عصر گذر گاه تشیع است و اگر احادیث و روایات از ایـن بحـران بگذرنـد بـرای همیشه تشیع می تـواند سالـم و به دور از التقاط و انحراف مسیر خـود را ادامه دهـد.

شهر ری را که تازه دوستـداران مکتب علـوی در آن به قدرت رسیده بودند، با همه زیبائیها و جاذبه هایـش رها کرده و به سـوی قـم، شهر محـدثـان و راویـان، هجـرت نمود,گرچه قـم مرکز تشیع بشمار می رفت و جویندگان کلام اهل بیت علیه‌السلام را سیراب می کرد اما عطـش سیری ناپذیر کلینی به زمزم زلال نـور ایـن خانـدان او را بـر آن داشت تا آن دیار مقـدس و حرم منـور را به امید یافتـن روایات و احادیث ناشنیده ترک کند.

از ایـن رو هجرت را آغاز نمـود و قـم را بـا تمـام ارزشهایـش به قصـد شهرها و روستاهای دیگر ترک کرد کلینـی روستاها و شهرهای بیشماری را پشت سـر نهاد و هر جا محدث یا راوی حدیثی را مـی یافت که حـدیثـی از اهل بیت را در نزد خویـش داشت در مقابلـش زانوی ادب می زد و پـس از مدتـی باز کـوله بار عشق و صفایـش را بر دوش مـی گرفت و راهی دیاری دیگر می شد. کوفه یکی از شهرهایی بـود که کلینی به آن قدم نهاد، در آن زمان کـوفه یکـی از مـراکز بزرگ علمی بشمار مـی رفت کوفه شهری بـود که (ابـن عقده) در آن حضور داشت او در حفظ کردن احـادیث شهره آفاق بـود. و بسیاری از شیفتگان علـم حـدیث را به ایـن شهر بزرگ مـی کشاند.

 او یکصد هزار حـدیث را با سند در خاطر داشت و کتـابهای بسیـاری را به رشته تحـریـر در آورده یکی از ارزنده ترین آثارش، (رجال ابن عقـده) است. در ایـن کتاب ابـن عقده شاگردان امام صادق علیه‌السلام را که حـدود 4000 نفر بـوده اند نام بـرده و روایات بسیاری را نیز از حضـرت امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است. ایـن کتاب تا زمان شیخ طوسی وجود داشته و متاسفانه پـس از آن ایـن کتاب ارزشمند به سرنوشت برخی دیگر از میراث فرهنگی اهل بیت علیه‌السلام گرفتار شده است.

ثقه الاسلام کلینـی پـس از کسب فیض از دهها استـاد و محـدث در روستـاها و شهرهای آن زمان سرانجام به بغداد رسیـد. مـدت مسافرت کلینـی به درستـی معلـوم نیست. اما در ایـن شکی نیست که در طـول مسافرتها چنان علم و فضل خـود را به نمایـش گذاشت و تصـویری از یک عالـم شیعه حقیقی در اذهان مردم هر دیار مجسـم ساخت که وقتی به بغداد پای نهاد فردی گمنام نبود.

مقام علمی :

به جرات مـی تـوان گفت که کلینی نام آورترین و بلند آوازه تریـن اندیشمند عصر خود بود. عصری که اوج تلاش محدثیـن و علمای بزرگ و حتی نـواب خاص امام قائم علیه‌السلام می باشد. ثقه الاسلام شیخ محمد کلینی بـا چهار سفیـر و نماینـده خاص حضـرت امام زمان علیه‌السلام که در طـول غیبت صغری 69 سال رابط بیـن آن حضرت و شیعیان بـودنـد، هـم عصر بود. با اینکه آن چهار تـن از فقها و محدثین بزرگ شیعه بودند و شیعیـان آنها را به جلالت قـدر مـی شنـاختنـد مع الـوصف کلینـی مشهورتریـن شخصیت عالـی مقامـی بـود که در آن زمان میان شیعه و سنی با احترام مـی زیست و به طـور آشکار به ترویج مذهب حق و نشر فضایل اهل بیت عصمت و طهارت علیه‌السلام همت می گماشت عمـوم طبقات او را به راستـی و درستـی گفتـار و کـردار و احاطه کامل بـر احادیث و اخبار می ستودند.

وفات :

سیمای مردان خـدا که پـس از تحمل رنجها و مشقت ها امانتـی را که از جانب خـداوند به آنان سپرده است، سالـم به منزل مـی رساننـد، دیدنی است. خدا در دیدگان چنیـن انسانهایی موج می زند و سبکبالی وصف ناپذیـری به آنها روی مـی دهـد. آنان در آن حالات روحانـی در شـوق دیدار دوست لحظه شماری می کنند. کلینی در حالـی که بیـش از 70 سال از عمرش می گذشت و پس از 20 سال تلاش در تدویـن کتاب کافی و تحمل رنجها، غربتها و مشقت هـا... اینک در آستـانه ملاقـات بـا خدا نفـس راحتی می کشید و آرامشی احساس می نمـود، آرامشی که نشان از ایثـار و خـودگذشتگی و ادای تکلیف او داشت.

سال 329 هجـری قمری سالـی است که سال (تناثـر نجـوم) نام گرفته است سال فـرو ریختـن ستاره هاست سالـی که آسمان علـم ایـن دنیای خاکی بی ستاره ماند. آری در ایـن سال رادمرد بزرگ عالـم تشیع در ماه شعبان جهان فانـی را وداع کرد. دانشمنـد نامـی بغداد (ابـو قیراط) بر پیکر پاکـش نماز خـواند، شیعیان با دلی پراندوه و با احتـرام خـاصـی آن مـرد خـدا را در (بـاب کـوفه) بغداد به خـاک سپـردنـد. در این سال با رحلت آخریـن نایب امام قائم (علـی بـن محمـد سمـری) غیبت کبـری آن حضـرت نیز آغاز گـردید.